از ديگر شهرهاي زيارتي و مهم عراق كاظمين است كه در مجاورت شهر بغداد ، سمت غرب رودخانه دجله ، قرار دارد و از لحاظ اداري تابع شهر بغداد است و مناره هاي طلايي آن از داخل شهر بغداد نمايان است. امروزه، اين شهر به سبب توسعه بغداد به آن وصل شده است. از آن جا كه اين شهر در حدود يك كيلومتري رود دجله واقع است، آب و هواي نسبتاً معتدلي دارد و ميزان بارندگي آن در سال زياد است. گاهي نيز بادهاي تندي در اين منطقه مي وزد و سيلاب عظيمي راه مي افتد. به دنبال اين تغيير آب و هوايي، دجله نيز طغيان مي كند و مزرعه هاي اطراف را به كام خود مي كشد و گاهي هم شهر را دچار آسيب جدي و تخريب مي كند. بارها در طول تاريخ، اين شهر با بادهاي تند، تگرك و باران هاي سيل آسا و هم چنين زلزله هاي مخرب روبه رو بوده است.¹ گاهي مشهد و مقبره هاي امامان نيز براثر اين حادثه هاي طبيعي آسيب ديده و تخريب مي شد از جمله سال هاي 569 ق، 573 ق، 613 ق و 1042 ق، كه همواره خليفه ها و حكم رانان به بازسازي آن پرداخته اند.² سابقه تاريخي كاظمين در جوار بغداد به عصر ساسانيان مي رسد. از آن جا كه بغداد در آن عصر شهري مذهبي و جايگاه خدا يعني « بَغ » بود. در اين زمان، حاشيه بغداد به « تسوج » معروف بود³ كه بعدها كاظمين به جاي آن شكل گرفت. در جنگ نهروان به سال 37 ق به دستور امام علي(عليه السلام) شهيدان جنگ را در اين مكان به خاك سپردند كه آن را « مقبرة الشهداء » ناميدند. در عصر عباسي، به هنگام توسعه و احياي بغداد و انتخاب آن به عنوان پايتخت، اين قبرستان به « شونيزي » معروف بود و خليفه منصور آن جا را براي دفن بزرگان و خاندان عباسي در نظر گرفت و از آن پس به نام گورستان قريش شهرت يافت.⁴
از زماني كه بغداد به عنوان پايتخت انتخاب شد، اين منطقه حاصل خيز با آب وهواي مطلوب و باغ هاي پرميوه به عنوان تفريح گاه خليفه هاي عباسي مورد استفاده آنان قرار گرفت. از زمان شهادت امام كاظم(عليه السلام) و امام جواد(عليه السلام) و دفن آن دو امام در اين منطقه، خليفه ها و اميران شيعي همواره به آباداني اين شهر و مرقدهاي واقع شده در آن همت گماشتند . اين منطقه از آن پس ، محل سكونت بسياري از شيعيان و دوست داران اهل بيت شد. آل بويه، از حكم رانان شيعي بغداد، همواره نسبت به آباد كردن اين شهر و مزارات آن بذل توجه داشتند و بارها شهر و خانه هاي آن را، كه براثر سيل، زلزله و نيز جنگ ها و درگيري هاي داخلي و مذهبي دچار ويراني و آتش سوزي شده بود، مرمت و بازسازي كردند.⁶
منتصر عباسي در اين منطقه بر روي دجله پل بزرگي ساخت كه « جسر جديد » ناميده مي شد و اين امر ارتباط بين دو طرف رودخانه را آسان مي كرد. در اين دوران، يعني 640 ق، شهر كاظمين توسعه يافت و بسياري از شيعيان در جوار مرقد مطهر آن دو امام ساكن شدند و خانه ها، بازارها و دكان ها ساختند و مكان هايي هم براي سكونت زائران برپا كردند. بدين گونه در يك قرن بعدي كاظمين از نظر توسعه و عمران به صورت شهري مستقل درآمد و از بغداد جدا شد.⁶
در 651 ق، در جريان حمله هولاكو به بغداد ، كاظمين نيز از تخريب بي نصيب نماند و رو به ويراني رفت. به ويژه مرقد امامان شيعه آسيب شديد ديد. چندي گذشت تا اين كه علاء الدين جويني، حكم ران بغداد، به مرمت و بازسازي شهر و مقبره امامان پرداخت و همه را بازسازي كرد.⁷ اندكي از اين بازسازي نگذشته بود كه رود دجله طغيان كرد و به بخش هايي از شهر، به ويژه حرم امامان شيعه، آسيب وارد ساخت و در 726 ق، سلطان ابوسعيد بهادرخان، از ايلخانان مغول ، به ترميم و بازسازي شهر و حرم هاي مطهر همت گماشت. بعدها براي حفاظت شهر از طغيان دجله و نيز جلوگيري از تهاجمات خارجي پيرامون شهر ديوار كشيدند.


پي نوشت ها:
1. ميرزا عباس فيض ، تاريخ كاظمين و بغداد ، 97 و 98 ـ 100 .
2. همان جا .
3. ياقوت حموي ، معجم البلدان ، 5/163 .
4. همان جا .
5. جعفر خليلي ، آشنايي با عتبات مقدسه ، 80 .
6. فيض ، همان ، 115 ـ 120 .
7. موسوي الزنجاني ، جوله في اماكن المقدسه ، 110 .

منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان